Giáo dục Kitô giáo trong gia đình

“Người ta dẫn trẻ em đến với Đức Giêsu, để Người đặt tay trên chúng. Nhưng các môn đệ xẵng giọng với chúng. Thấy vậy, Người bực mình nói với các ông: ‘Cứ để trẻ em đến với Thầy, đừng ngăn cấm chúng, vì Nước Thiên Chúa là của những ai giống như chúng. Thầy bảo thật anh em: Ai không đón nhận Nước Thiên Chúa với tâm hồn của một trẻ em thì sẽ chẳng được vào’. Rồi Người ôm lấy các trẻ em và đặt tay chúc lành cho chúng.” (Mc 10, 13-16)

Bài thuyết trình tại Buổi hội thảo chiều Chủ nhật 18.3.2012 tại Đền Mẹ Hằng Cứu Giúp Sài Gòn

Thực trạng xã hội báo động đỏ!

Mỗi ngày lướt qua những trang báo, ta thấy nhan nhản những điều tiêu cực ở khắp mọi nơi từ trong cơ quan nhà nước, đến cơ quan hành chính sự nghiệp, công ty, bệnh viện, trường học, gia đình: chuyện tham nhũng, chiếm đoạt tài sản, ăn hối lộ, cướp giựt giết người, hành hung bạo lực thậm chí trong nhà trường giữa thầy trò, giữa học sinh với nhau, trong chính gia đình giữa vợ chồng, cha mẹ con cái, anh chị em với nhau trở thành những chuyện quá đỗi bình thường đến nỗi càng ngày ta càng dửng dưng…

Đặc biệt chuyện trẻ em phạm pháp, nghiện ngập, ăn chơi sa đọa ngày càng gia tăng với thái độ dửng dưng vô tư.

Trách nhiệm thuộc về ai?

Quen sống trong một xã hội cha chung không ai khóc, trách nhiệm tập thể, chẳng ai chịu trách nhiệm về ai và về điều gì, mà chỉ trốn tránh trách nhiệm, đổ thừa, đổ lỗi cho nhau, ta cũng bị cám dỗ chỉ than vãn oán trách và quy trách nhiệm chung chung cho xã hội, một khái niệm quá chung chung nhưng khiêm tốn thành thật mà nói, tất cả thực trạng nói trên cũng phần nào đó là con đẻ của sự dửng dưng, vô trách nhiệm chưa nói gương xấu của những người lãnh đạo thế quyền, thần quyền, của những người mang danh Kitô hữu, đặc biệt là những đấng bậc chịu trách nhiệm lãnh đạo, hướng dẫn, giáo dục hàng giáo sĩ, tu sĩ nam nữ, cha mẹ, thầy cô giáo, giáo lý viên… nghĩa là của chính chúng ta.

Hậu quả của một nền giáo dục phản giáo dục

Nói gì thì nói, dù tiêu cực xảy ra ở bình diện nào đi nữa, ta cũng phải nhìn nhận rằng phần lớn là hậu quả của một nền giáo dục phản giáo dục, điều mà chúng ta ít nhiều đều trãi nghiệm trong với tư cách là tác nhân và/hay là nạn nhân, nhà giáo dục, giáo viên, hay học sinh, sinh viên.

Có lẽ không cần dài dòng nói về tính cách vô giáo dục hay phản giáo dục này, chỉ cần nêu một hai đặc trưng căn bản bao trùm sau: chính sách thương mại hóa giáo dục, chủ nghĩa hình thức.

Tại sao con em chúng ta ra nông nỗi này?

Đứng trước thực trạng đó, là người lớn chúng ta thay vì nhận trách nhiệm thiếu sót của mình, thường có khuynh hướng ta thán, trách móc trẻ em, thanh thiếu niên ngày nay đốn mạt, hư thân mất nết, chẳng ra làm sao, chỉ biết ăn chơi, trụy lạc, chẳng có lý tưởng, ước mơ cao đẹp… và nhất là không chịu tìm hiểu nguyên nhân sâu xa để cảm thông với chúng và để dấn thân thực sự vào cuộc để giải thoát chúng.

Vậy đâu là nguyên nhân sâu xa của việc vì sao con em chúng ta ra nông nỗi này?

Tác nhân giáo dục

Nguyên nhân sâu xa

Hai điều quan trọng nhất làm cho con cái chúng ta ra nông nỗi như ngày hôm này là:

Sự dửng dưng, thiếu quan tâm, thiếu noi gương của những tác nhân giáo dục đó là chưa nói đến chuyện những ảnh hưởng xấu và phản chứng xuất phát từ chính những tác nhân giáo dục.

Sự tương phản hay đối chọi giữa những tác nhân giáo dục đặc biệt trong xã hội ngày nay.

“…Đức Giêsu nhìn chàng thanh niên và động lòng thương…”.

Phải chăng hơn bao giờ hết Đức Giêsu đang nhìn giới trẻ hôm nay với tâm hồn chạnh lòng thương?

Con cái của chúng ta chưa đủ khả năng biện phân, bị mất phương hướng, lung lạc niềm tin, không biết tin vào đâu, vào ai, không còn tin vào người lớn, cha mẹ chúng, thầy cô, mục tử và từ đó không tin cả Chúa, mất đức tin, tương đối hóa mọi sự, bị cuốn theo chiều gió, lạc lõng giữ dòng đời, sống theo bản năng tự nhiên, buông thả, nổi trôi, buông xuôi…và từ đó đi vào con đường phạm pháp, nghiện ngập sa đọa chỉ là mệnh đề kéo theo, là điều quá dễ hiểu…

Thói quen ứng xử của cha mẹ

Nhiều cha mẹ nghĩ chỉ cần làm sao kiếm nhiều tiền cho con ăn ngon mặc đẹp, đi học trường này trường nọ, hoặc mua sắm đủ thứ cho con cái, thậm chí con nghĩ đến việc mua nhà cho con, chuẩn bị nghề nghiệp cho con. Phải chăng thế là đủ?

Tất cả điều đó cũng tốt thôi nhưng không đủ và không thực sự quan trọng. Thực tế đã chứng minh cho thấy con cái nhà giầu được ăn ngon mặc đẹp, sắm sửa đủ thứ lại hư vô số kể, con cái nhà quyền quý cho ăn học giỏi cũng hư.

Vậy điều gì mới thực sự quan trọng?

Giáo dục chúng theo tinh thần Kitô giáo

Điều quan trọng nhất là tạo điều kiện cho con cái ta tiếp cận với một nền giáo dục thực sự: Giáo dục Kitô giáo.

Trước tình hình báo động trên đây, hơn bao giờ hết Kitô hữu chúng ta, đặc biệt những người có trách nhiệm giáo dục phải nhập cuộc ngay không thể trì hoãn, nếu không sẽ mất trắng, mất cả một thế hệ và không chỉ một mà nhiều thế hệ kéo theo.

Hơn bao giờ hết giới trẻ, con cái chúng ta cần phải được tái giáo dục, cần được cứu thoát. Trong khuôn khổ của buổi chia sẻ, tôi chỉ được phép dừng lại ở việc Giáo dục Kitô giáo trong gia đình.

Giáo dục Kitô giáo là gì?

Giáo dục Kitô giáo vừa là giáo dục đức tin Kitô giáo, vừa là giáo dục theo tinh thần Kitô giáo. Nghĩa là tuy vẫn tham chiếu mọi nền giáo dục của nhân loại, nhưng tiên vàn dựa trên nền tảng mạc khải Kitô giáo về con người và vũ trụ, theo Thánh Kinh, Thánh truyền, dựa vào giáo lý của Đức Kitô và giáo huấn của Hội Thánh.

Giáo dục Kitô giáo trên hết và trước hết là một nền giáo dục quy Kitô, nghĩa là:

Lấy Đức Kitô và giáo huấn Tin mừng của Người làm chuẩn mực, làm quy chiếu; lấy Đức Kitô làm Thầy đích thực, là động lực và cứu cánh.

Bổn phận của cha mẹ

Giáo dục con cái là nhiệm vụ hàng đầu và không thể thay thế của cha mẹ.

Cha mẹ có bổn phận giáo dục con cái theo tình thần Kitô giáo, trên hết là truyền thông cho con cái sứ điệp mạc khải của Tin mừng, đức tin Kitô giáo, làm cho con cái mình thấm nhuần Tin Mừng của Đức Kitô, sống đúng phẩm giá của con người, là con Chúa, được tạo dựng theo hình ảnh của Người và được mời gọi trở nên đồng hình đồng dạng với Người.

Cha mẹ đóng vai trò trung gian, qua lời nói và việc làm và trên hết bằng việc nêu gương dẫn đưa con cái mình đến với Đấng Kitô, Người Thầy đích thực, Đấng là Đường là Sự Thật, và là Sự Sống là con đường dẫn Sự thật tròn đầy và Sự sống viên mãn.

Tuyên ngôn Giáo dục Công giáo

“Cốt yếu của giáo dục Kitô giáo là nhằm giúp mọi Kitô hữu ngày càng ý thức hơn về hồng ân đức tin đã nhận lãnh, trong khi họ được hướng dẫn để dần dần hiểu biết mầu nhiệm cứu rỗi. Nền giáo dục ấy còn giúp họ biết cách thờ phượng Thiên Chúa Cha trong tinh thần  và chân lý (x. Ga 4,23), nhất là qua việc cử hành phụng vụ, cũng như huấn luyện họ biết sống theo con người mới trong công bình và thánh thiện của chân lý (Ep 4, 22-24). Nhờ vậy họ đạt tới con người hoàn thiện, tới tuổi sung mãn của Chúa Kitô (x. Ep 4, 13) và góp phần vào việc tăng trưởng của Nhiệm Thể. Hơn nữa, vì ý thức được ơn gọi của mình, chính họ phải tập thói quen minh chứng niềm cậy trông của mình (x. 1Pr 3,15) cũng như phải giúp cải tạo thế giới theo tinh thần Kitô giáo” (Công đồng Vatican II, Tuyên ngôn giáo dục Ki tô giáo, 2).

Giáo dục chính là cứu độ, cứu những gì đã hư mất

Giáo dục không phải là áp đặt mà là khơi dậy, là giúp con cái phát sinh hạt giống Chúa gieo vào lòng chúng, là giúp chúng hiện thực hóa bản thân mình theo ý định của Chúa.

Giáo dục không chỉ là truyền đạt kiến thức mà đúng hơn là tạo nhận thức đúng đắn, biết biện phân tốt xấu, đúng sai, hay dở, chính phụ…

Giáo dục không chỉ là giúp khám phá thế giới xung quanh mà còn là khám phá chính mình, và ý nghĩa của cuộc đời.

Giáo dục không chỉ là tạo khả năng hành nghề sinh sống, tự lập mà quan trọng nhất là giúp sống có mục đích, ý nghĩa, thực sự tự do và trưởng thành, giúp hiện thực hóa bản thân và đạt đến sự sống viên mãn .

Giáo dục là mở cửa thiên đàng cho con cái

Giáo dục không chỉ là tạo điều kiện thành công  mà quan trọng hơn là thành nhân, thành con người  được tạo dựng theo hình ảnh Chúa.

Giáo dục không phải là giúp đạt được thành tích mà đúng hơn là đạt được ơn cứu độ.

Giáo dục không phải chỉ là tạo điều kiện biến đổi vũ trụ, con người mà trước tiên là biến đổi chính mình và hoán cải.

Giáo dục không chỉ là mở đường dẫn lối cho chúng đi vào đời  mà trước tiên là dọn đường cho Đức Kitô đến với chúng.

Giáo dục không chỉ là mở ra những chân trời mới mà là giúp con cái mình đạt đến sự viên mãn, là mở cửa thiên đàng cho con cái theo cách nói của Don Bosco.

Giáo dục là vun trồng và tập luyện

Một cách cụ thể, giáo dục là:

Làm cho con cái biết yêu mến học hỏi Lời Chúa trong Kinh Thánh trong các sách đạo đức.

Dạy chúng bắt chước các gương lành đạo đức của các thánh nhân, các bậc hiền nhân.

Vun trồng cho chúng những giá trị nhân bản, giúp chúng phát triển các nhân đức đối thần, các nhân đức luân lý.

Tập luyện những thói quen, sinh hoạt nhân bản và đạo đức:

Giúp chúng biết sống tốt mọi tương quan, với bản thân, tha nhân, vũ trụ và Thiên Chúa.

Nguyên tắc giáo dục: ý thức vai trò trung gian và tự giáo dục

Cha mẹ cần phải ý thức rằng vị thầy thực sự, nhà giáo dục thực sự là Chúa, là Thánh Thần, bản thân mình chỉ là trung gian (không được áp đặt ý muốn của mình trên con cái, mà phải khám phá thánh ý của Chúa trên con cái của mình bằng việc lắng nghe Chúa và lắng nghe con cái mình).

Cha mẹ phải không ngừng tự giáo dục và rèn luyện bản thân mình vì “Không ai có thể cho kẻ khác điều mình không có” và “Con người ngày nay tin vào chứng nhân hơn là thầy dạy”.

Lấy Đức Kitô là mẫu mực.

Cha mẹ noi theo Đức Kitô, nhà giáo dục mẫu mực. Một cách cụ thể:

Đóng vai trò vừa là người thầy khôn ngoan nhạy bén, vừa là người hướng đạo sáng suốt, kiên nhẫn, một người bạn thành thật và cởi mở, một người tôi tớ khiêm hạ, phục vụ.

Lắng nghe, khơi dậy, dẫn dắt, hướng đạo, giáo dục không chỉ bằng lời mà trước tiên bằng gương sáng.

Trở thành bạn đồng hành với con cái

Học biết chúng bằng cách trò chuyện; dùng ngôn ngữ và cung cách của chúng; và chơi với chúng, tạo bầu khí cởi mở, thoải mái.

Đặt mình vào vị trí của chúng để hiểu chúng thay vì áp dụng cách đánh giá của người lớn để phán xét chúng.

Tỏ ra yêu thích điều trẻ yêu thích để từ đó làm cho trẻ yêu thích điều ta yêu thích (Don Bosco)

Đồng hành với chúng cách trực tiếp và gián tiếp: quan sát chúng từ xa và cận kề trong mọi sinh hoạt của chúng.

Hiện diện với chúng không chỉ bằng thân xác mà bằng cả tâm hồn, bằng cả con người.

Cầu nguyện cho chúng và với chúng.

Chủ động tạo cơ hội và dẫn dắt

Tạo cho chúng cảm tưởng vừa học vừa chơi, hay học dưới hình thức trò chơi,

Tận dụng mọi điều kiện, mọi cơ hội để giáo dục, từ những thực tế sinh động, qua lời nói, hành động, học hành, công việc, sinh hoạt hằng ngày, giao tiếp, chuyện kể, trò chơi, bài thơ, bài hát, sách báo, phim ảnh, kịch nghệ.

Chủ động, đừng bao giờ để mình bị tác động bởi những thái độ biểu hiện tiêu cực hay lèo lái của con cái mà phải biết đánh lạc hướng chúng, hướng chúng chú ý đến điều mình muốn.

Nguyên tắc chỉ đạo

Thực hành một sự giáo dục mang tính toàn diện, thống nhất, mạch lạc (trước sau như một và ăn khớp với nhau, lời nói luôn đi đôi với việc làm), tiệm tiến xoắn ốc (từ điều biết rồi đến điều chưa biết, dễ đến khó, đơn giản đến phức tạp, cụ thể đến trừu tượng, nông đến sâu), phù hợp (thích hợp với tuổi tác, tâm lý, tính cách), ưu tiên (có những điểm nhấn riêng cho từng gia đoạn phát triển).

Nghe nhiều hơn nói, nói ít hơn làm, bớt lời thêm gương.

Thay vì chỉ cấm đoán làm điều này điều nọ, hãy đề nghị với chúng điều gì lành mạnh nhưng hấp dẫn.

Thay vì chê trách, chỉ trích, bắt phạt, hãy tỏ ra thán phục, khen ngợi, khuyến khích, khen thưởng

Bài học Tin Mừng: Cứ để trẻ em đến với Thầy, đừng ngăn cản chúng!

Cha mẹ phải đưa con cái đến với Chúa, là nhà giáo dục đích thật và là Đấng duy nhất có thể mang đến cho chúng sự sống viên mãn thay vì giữ chúng lại cho mình vì chúng không phải là sở hữu của mình. Rất nhiều cha mẹ ngộ nhận cho rằng con cái là sở hữu của mình và từ đó áp đặt lên chúng mọi điều mình muốn, sử dụng chúng theo ý mình, thậm chí biến chúng thành nô lệ phục vụ cho ý muốn ích kỷ độc đoán của mình. Thật ra con cái là chỉ là sở hữu của Chúa mà thôi vì chính Thiên Chúa tạo nên chúng, cha mẹ chỉ là người cộng tác truyền sinh.

Chính vì thế cha mẹ phải hoàn trả con cái mình cho Chúa, nghĩa là không được khư khư giữ nó cho riêng mình, không được ngăn cản chúng đến với Chúa mà còn phải tạo điều kiện thuận lợi để chúng đến với Chúa.

Đừng nên cớ vấp phạm cho con cái!

Trong thực tế, cha mẹ có thể ngăn cản con cái mình đến với Chúa, đến với Chân Thiện Mỹ, bằng phản chứng, hoặc vì sự dửng dưng, thiếu quan tâm giáo dục con cái, hoặc tệ hơn do gương mù gương xấu.

Trở nên cớ vấp phạm cho con cái là tội ác tệ hại nhất mà Tin Mừng đế cập đến: “Ai làm cớ vấp phạm cho một trong những trẻ nhỏ này thì thà buộc khối đá vào cổ người ấy mà quăng xuống biển còn hơn.” (Mc 9, 42)

Học nơi chính con cái

Cha mẹ không chỉ có trách nhiệm giáo dục con cái mà còn phải nhìn con cái như thầy dạy của mình về đàng thiêng liêng vì với tâm hồn đơn sơ và trong trắng, khiêm nhường, con cái là tấm gương để cha mẹ noi theo trong việc tiếp nhận Nước Trời như Lời Chúa nói: “Ai không đón nhận Nước Thiên Chúa với tâm hồn một trẻ nhỏ, sẽ chẳng được vào”    (Mc 10, 5).

Khuyên răn sửa dạy cách khôn ngoan và trên hết bằng cuộc sống chứng tá

“Những bậc làm cha mẹ, đừng làm cho con cái tức giận, nhưng hãy giáo dục chúng thay mặt Chúa bằng cách khuyên răn và sửa dạy” (Ep 6, 4).

Nghiêm chỉnh nhưng cảm thông, dịu dàng nhưng cương quyết, từ tốn nhưng dứt khoát. Quan trọng nhất là sống đức tin bằng việc làm.

Tạo cho chúng cảm thức về lỗi của chúng không thôi thì chủa đủ mà phải cho chúng cảm nếm niềm vui của một đời sống thánh thiện và ân sủng.

Lưu ý cách ăn nói vì trong giáo dục nhiều khi cách mình nói cũng quan trọng như điều mình nói và có khi còn hơn nữa.

Tiếp đón và nâng niu con cái

Cha mẹ phải đón nhận và đối xử với con cái bằng tình thương và sự triu mến, phải bảo vệ, che chở con cái khỏi những cạm bẫy nguy hiểm đe dọa, và cầu nguyện cho con cái. “Yêu trẻ không chưa đủ phải làm sao cho chúng cảm thấy thực sự được yêu” (Don Bosco).

Cha mẹ phải tôn trọng, cung kính nâng niu con cái như linh mục nâng niu Chúa Giêsu Thánh Thể vì ai đón nhận trẻ thơ là đón nhận chính Chúa. Ai tiếp đón một em nhỏ như em này vì danh Thầy, là đón tiếp chính Thầy, và ai đón tiếp Thầy, là đón tiếp Đấng đã sai Thầy” (Mc 9, 37).

Lạy Chúa, xin cho chúng con biết yêu con cái chúng con với quả tim của Chúa và tạo mọi điều kiện thuận lợi, đặc biệt bằng gương sáng, để chúng có thể khám phá ra Chúa là Tình yêu, đến với Chúa, Người Thầy đích thực, Đấng là Đường, là Sự Thật, và là Sự Sống, là con đường duy nhất dẫn Sự thật tròn đầy và Sự sống viên mãn.

Trương Đình Giai