Vũ Khởi Phụng, CSsR
VRNs (20.07.2013) – Washington DC, USA – Norman Cousins đi Vatican
Sau ngày khai mạc Công Ðồng, Ðức Gioan XXIII đã viết những lời tâm sự sau đây: “Tôi cám ơn Chúa, Người đã không xét tôi bất xứng, mà ban cho tôi vinh dự được nhân danh Người khai mở một buổi bình minh những ân sủng lớn lao cho Hội Thánh Người. Người đã muốn tia lửa đầu tiên để chuẩn bị trong ba năm cho biến cố này lại phát xuất từ miệng tôi và lòng tôi. Tôi cũng sẵn lòng hy sinh niềm vui của buổi bình minh này. Vẫn một niềm bình an như vậy tôi xin lặp lại lời fiat voluntas tua (xin ý Chúa thành sự) dù tôi được giữ lại ở vị trí phục vụ đệ nhất này suốt thời gian và suốt mọi hoàn cảnh trong cuộc đời nhỏ hèn của tôi, hoặc tôi phải dừng lại ở một lúc nào đó để công cuộc phát động, theo đuổi và hoàn tất chuyển sang cho người kế vị tôi, fiat voluntas tua, sicut in celo et in terra (xin cho ý Cha thành dưới đất cũng như trên trời)”.
Bây giờ thì đã rõ. Ý Cha trên trời là công trình sẽ phải trao lại cho người kế vị. Ðức Gioan XXIII giống như ông Môsê trong Cựu Ước, chỉ đứng ở xa xa nhìn Miền Ðất Hứa mà không được vào. Ðã có lúc ngài tưởng có thể bế mạc Công Ðồng vào Lễ Giáng Sinh 1962. Nhưng diễn tiến của Công Ðồng cho thấy không thể ngắn gọn như vậy được. Các nghị phụ mới chỉ bàn lược đồ đầu tiên về Phụng Vụ, mà đã lắm ý kiến tranh đua đối lập nhau. Thế thì biết đến bao giờ mới đi hết chương trình nghị sự. Sinh mạng của Ðức Thánh Cha thì chỉ còn tính từng tháng nữa thôi.
Tuy vậy, Ðức Gioan XXIII vẫn giữ kín căn bệnh của mình, chỉ một vài người thân tín được biết; toàn thể Hội Thánh đang vui mừng hy vọng, xã hội bên ngoài cũng đang theo dõi Công Ðồng với nhiều cảm tình. Mà Công Ðồng thì còn đang đi những bước đầu chập chững, và có thể dự đoán tương lai sẽ có nhiều khó khăn phải khắc phục. Ðức Thánh Cha không muốn cơn bệnh của ngài trở nên một tin buồn phá vỡ bầu khí vui vẻ phấn khởi chung. Lại nữa, nếu Ðức Giáo Hoàng qua đời, thì đương nhiên Công Ðồng phải dừng lại, và sau đó có tái tục hay không là hoàn toàn do ý muốn của Ðức Giáo Hoàng kế vị. Dường như Ðức Gioan XXIII muốn có thì giờ cho Công Ðồng tìm ra những định hướng vững chắc, để từ đó Giáo Hội không lùi bước nữa. Ngày 2.12 ngài xuất hiện ở cửa sổ Ðiện Vatican. Dưới Quảng Trường, đám đông tụ họp tung hô ngài. Ngài nói: “Các con à, hôm trước tưởng cha đã mất sức khỏe, hôm nay khỏe lại rồi.”
“Khỏe lại rồi” là so với đêm 26 rạng ngày 27.11 khi ngài bị thổ huyết phải cấp cứu, chứ còn từ nay thì cái sức khỏe tạm thời đó sẽ suy kiệt dần mà thôi. Nhưng, như ngài nói: “có lẽ những ngày cuối cùng của đời tôi sẽ là những ngày quan trọng nhất.” Quan trọng vì phải đảm bảo cho Công Ðồng tiến bước vững chắc. Quan trọng vì sau cuộc khủng hoảng Cuba, Ðức Thanh Cha thấy mở ra trước mắt môi trường hoạt động mới, không chỉ giới hạn trong Giáo Hội Công Giáo, không chỉ giới hạn trong đạo Kitô, mà mở ra với toàn thế giới đang cần và đang khao khát hòa bình. Cuộc đời ngài càng gần ngày kết thúc càng mở ra rộng rãi bao la, như dòng sông càng chảy càng rộng trước khi đổ vào biển cả.
Ðang khi đó thì con người đã có nhân duyên mở đường cho Ðức Gioan XXIII đóng góp xây dựng hòa bình là Norman Cousins sắp bay tới Rôma vào lúc xế chiều. Ðến tối, Cousins gặp Ðức Ông Igino Cardinale, để chuyển thiệp chúc mừng Giáng Sinh của Tổng Thống Kennedy đến Ðức Giáo Hoàng, rồi liền sau đó hai người bàn về sứ mạng của Cousins ở Mátxcơva. Ðức Ông Cardinale nói rằng thời điểm này rất thuận tiện, nên nổ lực bằng mọi cách để triển khai bất cứ nhân tố tích cực nào mới có thể xảy đến ở Liên Xô. Những thay đổi ở Liên Xô trong mấy năm gần đây so với nền chuyên chính cũ đáng được khích lệ bằng mọi cách. Cho nên đức ông nghĩ rằng nên có một mức đại diện nào đó của Giáo Hội Công Giáo ở bên trong Liên Bang Xô Viết, dĩ nhiên với giã định rằng sẽ thật sự có một sự cải thiện tình hình tôn giáo ở Liên Xô. Ðức ông cũng nhấn mạnh phải tuyệt đối giữ bí mật, vì trong hiện trạng thì không bên nào có thể thừa nhận cuộc vận động này là chính thức.
Với Cousins thì Ðức Ông Cardinale không giấu: Ðức Thánh Cha không phải cảm cúm thường như báo chí nói, cơn bệnh của ngài đau đớn và hiểm nghèo. Sự đau yếu đã lộ rõ nhưng ngài vẫn quyết tâm đảm đương sứ mệnh, khiến mọi người chung quanh đều ngạc nhiên về sức ngài chịu đựng dẻo dai.
Sáng hôm sau, Cousins được tham dự một Lễ Phong Thánh do Ðức Giáo Hoàng chủ sự. Ðức Thánh Cha đi qua gần chỗ Cousins đứng. Cousins thấy ngài tươi cười ban phúc lành cho tín hữu hai bên. Sau đó, ông gặp Ðức Tổng Giám Mục Dell’ Acqua, thuộc Phủ Quốc Vụ Khanh. Ðức Cha Dell’Acqua nói rằng: vì tình trạng sức khỏe của Ðức Giáo Hoàng, cho nên lần này Cousins không thể gặp ngài được, nhưng khi ông ở Matxcơva về, chắc sẽ thu xếp để ông được diện kiến Ðức Giáo Hoàng. Ðức cha nói rằng Giáo Hội cảm thấy rất cần phải tính đến những thay đổi mới đây ở Liên Xô dưới thời ông Khrushchev. Nếu những thay đổi đó cho phép cải thiện khả năng tránh được chiến tranh hạt nhân, thì dĩ nhiên những thay đổi đó phải được nhìn nhận và ủng hộ. Và nếu, hơn nữa, những thay đổi đó mở ra hy vọng cải thiện tình hình tôn giáo ở Liên Xô, thì đó là một cơ may không thể bỏ qua. Ðức Cha Dell’Acqua muốn chuyển lời đến Thủ Tướng Khrushchev rằng Ðức Giáo Hoàng đánh giá việc ông rút tên lửa khỏi Cuba vừa qua là một hành động xứng bậc lãnh đạo quốc gia. Ðức cha cũng bàn về ý nghĩa của những bất đồng về ý thức hệ bên trong thế giới cộng sản. Nếu phe chủ trương chiến tranh là tất yếu nắm phần ưu thắng, thì hậu quả rất dễ sợ. Vatican chăm chú theo dõi những diễn biến của tình hình này.
Hôm sau nữa, Cousins đến thăm văn phòng của Ðức Hồng Y Bea. Ông viết: “Tôi thấy ngay đức hồng y nổi tiếng là một người rất dễ mến quả là danh bất hư truyền. Ngài đã hơi gù lưng, nhưng trí tuệ sắc bén không ai ngờ nơi một người 81 tuổi.” Cũng như Ðức Cha Dell’Acqua, Ðức Hồng Y Bea tin rằng miễn là có một chút khả năng để cải thiện đời sống của nhân dân Liên Xô, thì ta đều nên thăm dò. Và nếu ban lãnh đạo Liên Xô thật sự muốn cải thiện quan hệ với phương Tây, thì sẽ có nhiều lợi ích cả cho hòa bình lẫn cho tình hình nội bộ của Liên Xô. Ðàng nào thì cũng là một vấn đề đáng tìm hiểu.
Ðã đành sự quan yếu là phía Liên Xô có tích cực tiếp nhận sự tìm hiểu đó không. Cousins hỏi có vấn đề gì cụ thể mà ông có thể thăm dò thái độ của Liên Xô không? Ðức hồng y nói đã nhiều năm nay, thành viên của các cộng đồng tôn giáo đã bị cầm tù ở Liên Xô. Nếu ít ra một người nào trong số đó được phóng thích thì sẽ là một dấu hiệu tốt.
Cousins hỏi: ngài có nghĩ đến một người nào cụ thể không? Ðức hồng y nói: “Có. Ðức Tổng Giám Mục Josyf Slipyi của Ukraina, ngài đã bị giam cầm 18 năm rồi. Ngài là một người rất tốt lành. Ðức Thánh Cha rất quan tâm đến ngài. Năm nay đức tổng giám mục đã 70 tuổi. Chắc ngài cũng chỉ sống được vài năm nữa thôi. Ðức Thánh Cha mong muốn đức tổng giám mục được sống mấy năm cuối đời bình an trong một viện tu nào đó, giữa những người đồng đạo. Ngài không có ý khai thác việc trả tự do cho đức tổng giám mục vào mục đích tuyên truyền.” Cousins lại hỏi: “Có gì khác tôi có thể hỏi không?” Ðức hồng y đồng ý với Ðức Cha Dell’Acqua và Ðức Ông Cardinale rằng lúc này là lúc thuận tiện để thúc đẩy việc cải thiện tình hình tôn giáo ở Liên Xô. Hiện nay rất khó tìm được Thánh Kinh; việc giáo dục tôn giáo thì bị cấm; các chủng viện bị đóng cửa. Có lẽ những vấn đề đó đáng thăm dò.
Ðức hồng y còn nói: “Chắc Thủ Tướng Khrushchev nghĩ rằng chúng tôi muốn tái lập Giáo Hội như những ngày tiền cách mạng ở bên Nga. Không đúng. Ngày đó có nhiều sự lạm dụng trong giáo hội. Về nhiều mặt, đó là một tình hình kinh khủng. Ý chúng tôi về chức năng của Giáo Hội không phải là như vậy.”
Ðến lượt Cousins bày tỏ một thắc mắc. Ông muốn biết những ý kiến đề ra đó là nhắm đến người Công Giáo thôi hay là hướng đến tín đồ của mọi tôn giáo. Ðức Hống Y Bea nhấn mạnh ngài muốn Cousins bày tỏ sự quan tâm sâu sắc của Ðức Giáo Hoàng Gioan đối với tín đồ mọi tôn giáo ở Liên Xô, bao gồm cả tình cảnh của người Do Thái nữa. Giáo Hội Công Giáo mong muốn xuất bản không chỉ sách Tân Ước, mà cả Cựu Ước, cả kinh Coran và kinh sách của các tôn giáo khác. Ðức Hồng Y Bea bảo: “Ðương nhiên là thế.”
Sáng hôm sau, Cousins lên đường đi Mátxcơva. (Còn nữa)
