Đình Vượng
“Thần khí Chúa ngự trên tôi,
vì Chúa đã xức dầu tấn phong tôi
để tôi loan báo Tin Mừng cho kẻ nghèo hèn…” (Lc 4,16-19)
NGƯỜI NGHÈO Ở KHẮP NƠI
Người nghèo, đi đâu cũng gặp, ở đâu cũng thấy, ở quanh ta. Thế giới càng văn minh, hiện tượng nghèo đói càng bộc lộ rõ nét từ thôn quê đến thành thị, và từ các nước nghèo Thế giới thứ ba đến các nước công nghiệp Khối G8.
Người nghèo, chưa hẳn do số phận, tự thân là nghèo mà còn do nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan khác : thiên tai - bão lụt ; bất công xã hội tham những tạo hố phân cách giữa giàu và nghèo; khủng hoảng việc làm; lương thực tăng cao; kinh tế Nhà nước bấp bênh.
Nghèo đói luôn là vấn đề ‘nhức nhối’ của nhiều quốc gia và được xem là ‘thảm họa thế giới’ theo cảnh báo của Tổ chức Nông Lương Liên Hiệp Quốc (FAO) năm 2000 : số người bị đói trên toàn cầu năm đó đã lên đến 870 triệu người ! Nghèo đói trầm trọng như vậy, nhưng nhiều nước sẵn sàng chi hàng trăm tỉ đô la vào các cuộc chiến mà chỉ dành vài phần trăm của con số này để hỗ trợ chống đói nghèo!
Do nghèo đói, và phải đối diện với những bất bình đẳng xã hội, hậu quả là, bạo loạn sẽ xảy ra. Còn nhớ, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đẩy nhiều người vào cảnh trắng tay và nợ nần là nguyên nhân của nhiều vụ bạo loạn ở 30 nước trên thế giới diễn ra sau đó. Nhiều chế độ độc tài sụp đổ cũng phát xuất từ nguyên nhân nói trên.
Bất công xã hội thường đặt người nghèo vào thế ‘cô thân cô thế’, mang thân phận bé mọn, chịu cảnh áp bức, luôn có mặc cảm tội lỗi bị bỏ rơi “Kẻ nghèo túng bị mọi anh em khinh rẻ, bạn hữu lại càng lánh xa ! Mong được đôi lời, cũng chẳng có.” (Cn 19,7)
“ƯU TIÊN LỰA CHỌN NGƯỜI NGHÈO”
Phải hiểu thế nào về thuật ngữ đặc biệt này để sống đạo ?
Sau khi Chúa Giêsu về trời, suốt dòng lịch sử của Giáo hội Công giáo, truyền thống giúp đỡ người nghèo (dưới nhiều hình thức phong phú khác nhau) vẫn được duy trì đến ngày hôm nay. Nghèo đói thực sự trở thành vấn đề xã hội cấp bách đã được các vị giáo hoàng từ Đức Giáo hoàng Lêô XIII đến Đức Giáo hoàng Phanxicô, quan tâm, xem là ‘thứ tự ưu tiên’ của Giáo huấn Xã hội Công giáo. Tuy nhiên ‘Ưu tiên lựa chọn người nghèo’ lại là thuật ngữ đặc biệt, khởi đầu phát xuất từ ‘Thần học giải phóng’ ở Châu Mỹ-Latin. Nhiều nhà thần học giải phóng diễn giải quá xa về thuật ngữ này, đưa ra những phương cách đấu tranh giải phóng sự đói nghèo nặng tính chính trị, gần giống với Mác-xít. Nền thần học này đã bị Vatican cảnh báo.
Nhưng “Ưu tiên lựa chọn người nghèo’ trở thành tiêu điểm của chương trình nghị sự của Hội Đồng Giám Mục Châu Mỹ-Latin và vùng Caribê những năm 1960-1970. Thuật ngữ này đã chính thức được Đức Giáo hoàng Gioan-Phaolô II lập đi lập lại nhiều trong các Tông huấn của ngài và chính thức đưa vào Giáo huấn xã hội của Giáo hội Công giáo.
Trong bài diễn văn ngày 11.9.1962, ngay trước khi khai mạc Công đồng Vatican II, Đức Giáo hoàng Gioan XXIII đã nói: "Giáo hội được giới thiệu đúng như bản chất của mình, đúng như ý muốn của mình: đó là Giáo hội của tất cả mọi người và đặc biệt là Giáo hội của người nghèo". Rất tiếc, thời điểm đó, Công đồng có nhiều vấn đề cần giải quyết nên việc quan tâm đến người nghèo chưa phải là ‘thứ tự ưu tiên’. Thuật ngữ "ưu tiên chọn lựa người nghèo", xuất phát từ châu Mỹ- Latin, rõ ràng muốn thể hiện sự cam kết của Giáo hội cho người nghèo. Trong những năm 1960, Châu Mỹ-Latin được đánh dấu sâu sắc bởi sự hiện diện rộng lớn người nghèo.Thời điểm đó, nhiều chế độ độc tài trấn áp tầng lớp người nghèo. Cũng chính thời điểm đó, người Kitô hữu bắt đầu suy nghĩ cách thể hiện lối sống đạo bằng cách dấn thân vào xã hội dân sự cải thiện cuộc sống nghèo, tham gia chính trị thúc đẩy giải phóng người nghèo.
Cộng đồng cơ bản
Kinh Thánh đã được đọc đi đọc lại trong bối cảnh những người nghèo. Họ tập họp nhau lại ở làng này, làng nọ sống Tin Mừng, chia sẻ tình huynh đệ, dấn thân và nuôi dưỡng tâm hồn bằng các bí tích. Lối sống này hình thành Cộng đồng Cơ bản. Họ muốn sống lại tinh thần của Giáo hội Tiên khởi trong sự phục tùng Hàng Giáo phẩm. Họ dấn thân phục vụ trong lãnh vực mục vụ, xã hội, bác ái. Cộng đồng Cơ bản này phát xuất từ Châu Mỹ-Latin ở những vùng vắng linh mục, và thường có mặt ở những nơi thiếu thốn vật chất cần sự hiệp nhất để sống đạo, mỗi cộng đồng như vậy từ 20 đến 150 người.
Nhưng ai là những người nghèo? Nhìn chung và dựa vào Giáo huấn Xã hội của các giáo hoàng cận đại: người nghèo là những người bị tước đoạt nhiều quyền tự do cơ bản của con người: quyền sinh sống, quyền ăn nói, quyền học tập và cả quyền tự do tín ngưỡng. Họ thiếu thốn của cải vật chất, không được hưởng thụ xã hội văn minh, không được tiếp cận văn hóa làm thăng tiến con người. Điều quan trọng nhất là nhân phẩm của họ bị đánh mất. Và nghèo, nhìn rộng ra, theo Giáo hội, là tất cả những người bị áp bức, bị thiệt thòi; là người già, người bệnh, người trẻ, đang bị xem là hạng cùng đinh xã hội và bị gạt ra bên lề xã hội! Nghèo đói không giới hạn ở tình trạng khó nghèo vật chất.
‘ƯU TIÊN LỰA CHỌN NGƯỜI NGHÈO’ KHÔNG CÓ NGHĨA PHỦ NHẬN NGƯỜI GIÀU
Ngoài ra, còn phải nói đến: nghèo khổ trong mối tương quan với đồng loại, nghèo đạo đức và tâm linh. Tùy hoàn cảnh và tùy nơi chốn, nghèo khổ được nhắc đến: phụ nữ phải đối mặt với sự kỳ thị và bạo lực, trẻ em và người vô gia cư, di dân, người tị nạn, người dân tộc thiểu số, v.v. Điều gì ở đây xác minh lựa chọn ưu đãi này cho người nghèo qua việc sống đạo? Đức tin mời gọi các Kitô hữu bắt chước cuộc sống của Chúa Kitô. Thật vậy, vào Ngày phán xét chung, Chúa Giêsu Kitô là Thẩm phán Tối cao, xét xử và phân định rõ ràng nhất lối sống phục vụ người nghèo (x Mt 25, 31-46).
Hình bóng người nghèo, luôn là một cách hiện diện đặc biệt của Con Thiên Chúa, đòi hỏi Giáo hội sự lựa chọn ưu tiên dành cho người nghèo khổ. Sự lựa chọn này không hàm ý một sự chối bỏ những ai không phải là người nghèo. Thái độ này chỉ để xác nhận rằng người nghèo có chỗ đứng đầu tiên trong những mối quan tâm của người tín hữu. Sự lựa chọn ưu tiên này đòi hỏi tín hữu có bổn phận tham gia vào việc giúp đỡ người nghèo khổ cũng như có trách nhiệm trong việc sử dụng tài sản của mình. Ý thức được bổn phận và trách nhiệm như vậy, người tín hữu thực sự sống đức tin, bởi “Đức tin mà không có việc làm là Đức tin chết” (Gc.2,17). Cuối cùng, ‘Ưu tiên lựa chọn người nghèo’ là một biểu hiện của sự công bằng và bác ái trong quan hệ giữa người với người trong xã hội. Vì vậy, tuy có nguồn gốc từ Châu Mỹ-Latin, thuật ngữ ‘ưu tiên chọn lựa người nghèo’ phải diễn tả tâm niệm sâu sắc của tất cả mọi môn đệ Chúa Ki-tô!
