Vũ Khởi Phụng
VRNs (17.04.2013) – Hà Nội - Tháng 12-2012 và tháng Giêng 2013, chúng tôi có viết loạt bài “Bóng người hòa bình” về Đức Chân Phước Gioan XXIII trong cuộc khủng hoảng Cuba 1963, để kỷ niệm 50 năm một cuộc vận động kín đáo mà hệ trọng của Giáo hội cho hòa bình thế giới, cũng là kỷ niệm 50 năm Công Đồng Vatican II. Xin thành thực cáo lỗi cùng bạn đọc vì loạt bài đã bị bỏ dở. Bởi vào những ngày cuối năm Thìn sang Nguyên Đán Tân Tỵ, Đức Giáo Hoàng Benedicto XVI từ chức khiến chúng tôi cảm thấy nên gác lại chuyện xưa để chiêm nghiệm một biến cố đang gây chấn động trong Giáo Hội. Sau đó, Ơn Chúa thương, Đức Tân Giáo Hoàng Phanxicô đã thu hút sự chú ý của các giới truyền thông khắp nơi . Lại nữa Mùa Chay, Tuần Thánh và lễ Phục Sinh cũng không cho chúng tôi còn nhiều thì giờ để viết. Từ kỷ niệm này đến kỷ niệm khác, nay Hội Thánh Công Giáo lại kỷ niệm 50 năm Bức Thông Điệp “Hòa Bình Thế Giới”, “Pacem in terris”. Có thể nói Bức Thông Điệp này là một hậu quả những trải nghiệm của Đức Giáo Hoàng Gioan qua vụ khủng hoảng Cuba. Bức Thông Điệp này cũng là nét hoàn tất cho chân dung rạng ngời của đấng khai sáng Công Đồng Vatican II, để ngày nay Hội Thánh có được Đức Chân Phước Gioan XXIII, được coi như vị Giáo Hoàng được yêu mến bậc nhất trong lịch sử. Vậy chúng tôi xin được kể tiếp câu chuyện đã bỏ dở. Vì gián đoạn hơi lâu, sau đây xin lược lại những đoạn chính trong bài cũ, để bạn đọc tiện theo dõi.
Một lần nữa, xin cáo lỗi cùng bạn đọc và mong được các bạn thông cảm.
Thượng tuần tháng 10/1962, Giáo Hội Công Giáo sống trong bầu khí phấn khởi, vui tươi, hòa ái. Công Ðồng Vatican II khai mạc. Mọi người đều hy vọng Công Ðồng, theo chỉ đạo của Ðức Gioan XXIII, sẽ về nguồn Ðức Tin và từ đó đến với người thời đại (aggiornamento). Giáo Hội sẽ trẻ trung và đầy sức sống, góp phần quan trọng làm cho thế giới tốt đẹp hơn, đáng sống hơn.
Không ai ngờ chính lúc đó đang tích tụ một cơn khủng hoảng ghê gớm. Thế giới sắp lao đến bờ vực thẳm của thế chiến thứ ba, mà lần này sẽ là chiến tranh hạt nhân. Giáo Hội như một con tàu chất đầy hy vọng tốt lành chuẩn bị ra khơi để tìm đến mọi bến bờ nhân loại, nhưng ngoài khơi bắt đầu nổi lên những con sóng cực dữ có thể nhận chìm tất cả. Công Ðồng chỉ mới bắt đầu, còn nhiều năm tháng nữa mới hoàn tất, nhưng đã bị đe dọa bởi một thử thách quá hiểm nghèo, khiến cho công trình có thể tiêu tan cùng với sự sinh tồn và nền văn minh của cả nhân loại. Chính trong bối cảnh đó, đã xuất hiện tác động kín đáo mà rất thanh bình của Ðức Chân Phước Giáo Hoàng Gioan XXIII.
Năm nay, Hội Thánh Công Giáo kỷ niệm 50 năm những biến cố lịch sử đó. Ðể mừng Chúa Giáng Sinh và mừng Ngày Hòa Bình Thế Giới theo chủ đề của Ðức Benedictô XVI “Phúc thay ai gây dựng Hòa Bình”, chúng tôi xin ôn lại những diễn biến thời đó. Có lẽ nhiều người, nhất là các bạn trẻ, chưa có dịp biết những gì đã xảy ra cả trong đạo lẫn ngoài đời vào những ngày mệnh hệ ấy. Lịch sử đó để lại cho ta những bài học lớn, trong đó có cả một bài học rất sáng giá về đức tin.
14/10/1962 là ngày phát sinh cuộc khủng hoảng lớn trên thế giới, tuy lúc ấy hầu như chưa có ai biết. Sau nhiều ngày đắn đo, không quân Hoa Kỳ đã gửi một máy bay do thám U2 xâm nhập vùng trời Cuba. Chiếc U2 chụp 928 không ảnh các địa điểm hồ nghi là có đặt các dàn phóng tên lửa của Liên Xô ở San Cristobal, tỉnh Pinar del Rio, miền Tây Cuba. Ðịa điểm này chỉ cách bờ biển phía Nam của nước Mỹ chừng 150 km.
15-10-1962, ở Washington Trung Ương Tình Báo Mỹ C.I.A. họp các chuyên viên nhiếp ảnh để diễn giải các không ảnh do máy bay U2 chụp ở Cuba hôm trước. Các chuyên gia xác nhận những vật thể trong các không ảnh đó là tên lửa đạn đạo tầm trung (1000-3000km) có thể mang đầu đạn hạt nhân, phía Mỹ gọi là hỏa tiễn SS-4. Chiều hôm đó, C.I.A. thông báo cho Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ (Ngoại Trưởng Dean Rusk). 8g30 tối, thông tin được chuyển đến Bạch Cung, tức Phủ Tổng Thống. Cố Vấn An Ninh Quốc Gia Mc George Bundy tiếp nhận thông tin, nhưng ông quyết định giữ lại những thông tin này đến sáng mai, cho Tổng Thống John Kennedy một đêm yên giấc. Hồi nửa đêm, Bộ Trưởng Quốc Phòng Mc Namarara được thông báo.
16-10-1962, ở Washington Cố vấn An Ninh Quốc Gia Mc George Bundy trình Tổng Thống John Kennedy các tư liệu hình ảnh cùng với các phân tích, lý giải của C.I.A.
Từ 4g30 chiều, hội đồng các tham mưu trưởng liên quân Hoa Kỳ và nhiều tướng lãnh liên quân họp với bộ trưởng quốc phòng về tình hình mới phát hiện ở Cuba. Các tướng lãnh nhất trí đề nghị tổng tấn công Cuba. Không chỉ đánh vào các vị trí có dàn phóng hỏa tiễn, mà đánh phá mọi mục tiêu quân sự trên toàn lãnh thổ Cuba. Họ cho rằng Liên Xô sẽ không can thiệp. Bộ Trưởng Quốc Phòng Mc Namarara có vẻ không mặn mà với giải pháp này. Ông nói rằng nước Mỹ đang có ưu thế tuyệt đối về số lượng đầu đạn hạt nhân chiến lược (3500), so với Liên Xô (chỉ có 300) thì thêm vài chục đầu đạn của Liên Xô nữa ở Cuba vẫn không làm thay đổi cán cân chiến lược. Các tướng không đồng ý với đánh giá này. Cũng trong lúc đó, bên Bộ Ngoại Giao, Ngoại Trưởng Rusk, các thứ trưởng, đại sứ tại liên hiệp quốc và một số chuyên gia cũng đang vùi đầu nghiên cứu hệ lụy của một vấn đề có thể trở nên cơn khủng hoảng cực đại giữa hai siêu cường hạt nhân.
6g30 tối, Tổng Thống Kennedy triệu tập hội đồng an ninh quốc gia gồm chín thành viên và năm vị cố vấn dầy dạn kinh nghiệm. Nhóm này sau sẽ được gọi tên chính thức là Ban Hành Ðộng của Hội Ðồng An Ninh Quốc Gia (viết tắt: EXCOMM). Nước Mỹ phải đối mặt với một tình hình chưa có tiền lệ, vấn đề phải đối phó làm sao khi Liên Xô dàn thế trận hạt nhân ngay ngoài cửa nước Mỹ chưa bao giờ được đặt ra.
Nhóm Excomm trao đổi về những giải pháp có thể chọn lựa.
Nếu cấm vận Cuba, không kích các địa điểm có tên lửa, hoặc tấn công tổng lực vào Cuba, dĩ nhiên sẽ làm cho Mỹ và Liên Xô đụng độ trực tiếp. Các tướng lãnh đều cho rằng chỉ có tấn công tổng lực vào Cuba mới là giải pháp. Họ cho rằng Liên Xô sẽ không can thiệp. Nhưng Tổng Thống Kennedy không nghĩ thế. Người em ruột và cũng là cánh tay mặt của tổng thống là Robert Kennedy tường thuật rằng tổng thống nói: “Họ (người Liên Xô), cũng như chúng ta, không thể để cho việc như thế diễn ra mà lại không làm gì. Sau bao nhiêu tuyên bố, họ không thể để cho chúng ta dẹp bỏ hết hỏa tiễn của họ, giết nhiều người Nga, mà lại không làm gì. Nếu họ không đáp trả ở Cuba thì chắc chắn họ sẽ đáp trả ở Berlin”. (Berlin, Thủ Ðô lịch sử của nước Ðức, nằm lọt thỏm trong phần đất Ðông Ðức Xã Hội Chủ Nghĩa, nhưng riêng thành phố lại chia làm bốn khu vực do Liên Xô, Mỹ, Anh, Pháp cai quản. Do đó thườg xuyên là đầu mối cho đụng độ giữa hai khối, gây nhiều căng thẳng ở Châu Âu).
Tổng Thống Kennedy cũng hỏi đã phát hiện các đầu đạn hạt nhân ở Cuba chưa. Bên tình báo trả lời chưa, ít nữa là ở những nơi gần với các bệ phóng tên lửa.
Cuộc họp của Excomm kết thúc chưa đi đến một kết luận nào, trừ một điều là Tổng Thống Kennedy vẫn duy trì lịch hoạt động bình thường để khỏi gây xôn xao dư luận. Họp tan nhiều người còn sang bộ ngoại giao họp tiếp đến 11 giờ đêm.
17/10/1962 – Thủ Tướng Liên Xô Nikita Khrushchev gửi thư cho Tổng Thống Kennedy bảo đảm rằng: “dù trong hoàn cảnh nào cũng sẽ không gửi tên lửa đất-đối-đất sang Cuba”.
Excomm sau những thảo luận lâu giờ đã thu hẹp sáu giải pháp còn hai giải pháp để chọn lựa: phong tỏa và cấm vận hoặc không kích. Cả hai giải pháp này đều phải đụng độ với Liên Xô.
18/10/1962 – Tổng Thống Kennedy ra lệnh tập trung quân lực ở vùng biên giới phía Nam nước Mỹ, để phòng chiến tranh bùng nổ. Dư luận chưa hồ nghi gì vì từ trước đã có kế hoạch tập trận ở vùng này. Ngoại Trưởng Liên Xô Gromyko đến thăm tổng thống. Cũng như Thủ Tướng Khrushchev, ông Gromyko nói rằng viện trợ của Liên Xô dành cho Cuba “chỉ nhằm mục đích đóng góp cho khả năng phòng thủ của Cuba và để giúp triển khai một nền dân chủ hòa bình tại đây. Nếu không phải vì mục đích ấy, chính phủ Liên Xô chẳng bao giờ dính líu đến chuyện viện trợ làm gì”. Kennedy điềm tĩnh ngồi nghe, mặc dù những tấm không ảnh đang nằm trong ngăn. Ðợi Gromyko nói xong, Kennedy đọc lại một phần tuyên bố của ông ngày 4/9, đoạn cảnh báo Liên Bang Xô Viết rằng nếu hỏa tiễn tấn công được đặt trên đất Cuba, thì sẽ “kéo theo những hậu quả hết sức nghiêm trọng”.
19/10/1962, Ở Mỹ, để “tập trận” Sư Ðoàn I Thiết Giáp được điều đến Bang Georgia ở phía Nam; năm sư đoàn bộ binh được đặt trong tình trạng báo động cao nhất. Bộ Chỉ Huy Không Quân Chiến Lược (S.A.C.) phân phối các oanh tạc cơ tầm trung B47 về các phi trường dân sự ở miền Nam. Pháo đài bay B52 thường xuyên quần thảo trên không. Thực tế là quân lực Mỹ được đặt trong tình trạng báo động cao để tiến hành phong tỏa, cấm vận hoặc xâm phạm Cuba bất kỳ lúc nào. Các máy bay do thám U2 cũng gia tăng hoạt động và phát hiện thêm những địa điểm mới có dàn phóng tên lửa ở Cuba. Ngoài ra quân đội Mỹ đã lên kế hoạch xâm chiếm Cuba bằng nhiều đơn vị bộ binh và thủy quân lục chiến với sự yểm trợ của hải quân, một khi không quân và hải quân đã đánh đợt oanh kích phủ đầu.
Nhưng Matxcơva cũng đã phong thanh rằng những cuộc tập trận trên biển phía Nam nước Mỹ đó có mục đích chuẩn bị xâm chiếm Cuba.
Nước Mỹ đang trong mùa bầu cử quốc hội lập pháp giữa nhiệm kỳ tổng thống. Ðể duy trì vẻ hoạt động bình thường, tổng thống Kennedy cũng lên đường đi mấy bang xa để vận động cho những ứng viên Ðảng Dân Chủ. Dưới cái vỏ bọc đó, thật sự ông đang rất bồn chồn, nhất là chiều hôm ấy khi ông nhận một cú điện thoại của người em là Bộ Trưởng Tư Pháp Robert Kennedy đề nghị ông trở về Washington gấp.
20/10/1962 –Kennedy đột ngột chấm dứt chuyện đi vận động bầu cử. Ông cảm thấy đã đến lúc phải quyết định. Viện cớ cảm cúm, ông vội vã bay về Washington họp với ban tham mưu trong năm tiếng đồng hồ.
Nội bộ ban tham mưu này vẫn có một phái siêu diều hâu. Thường họ là những quân nhân, tướng lãnh. Họ vẫn chủ trương tổng tấn công Cuba. Không những đánh vào các hỏa tiễn, mà hủy diệt luôn mấy chục máy bay cường kích của Liên Xô đang đậu ở những phi trường Cuba. Theo họ, cần đánh ngay, càng để lâu càng khó, vì họ tính đến tháng 12, Liên Xô sẽ trang bị được khoảng năm mươi đầu đạn hạt nhân trên các hỏa tiễn ở Cuba.
Quan điểm của giới chính trị thì thận trọng hơn và có phần ưu thắng. Giới này cũng dứt khoát đòi loại bỏ các đầu đạn hạt nhân khỏi Cuba. Nhưng họ chủ trương một lộ trình dài hơn, bớt nguy hiểm tí chút, và cũng phức tạp nữa. Họ chủ trương lúc đầu sẽ phong tỏa và cấm vận Cuba, nếu không hiệu quả mới tính tới các biện pháp chiến tranh. Nhân vụ phong tỏa và cấm vận gây chấn động quốc tế, sẽ mở cuộc thương thuyết với Liên Xô. Ðã bắt đầu có ý kiến Mỹ có thể dỡ bỏ các hỏa tiễn mang đầu đạn hạt nhân ở Ý và Thổ Nhỉ Kỳ, đổi lấy việc Liên Xô dỡ bỏ tên lửa ở Cuba. Nhưng cũng có ý kiến cứng rắn muốn cảnh cáo Liên Xô trước rằng nếu các tên lửa ở Cuba khai hỏa, Mỹ cũng sẽ cho mưa bom hạt nhân trên lãnh thổ rộng lớn của Liên Xô. Bất luận đánh giá ra sao về tương quan lực lượng võ trang sau khi Liên Xô bố trí tên lửa ở Cuba, điều tất cả các khuynh hướng trong giới cầm quyền ở Mỹ đều lo sợ là một thái độ yếu mềm, thấp cơ của Mỹ trước Liên Xô sẽ làm suy yếu địa vị lãnh đạo của Mỹ đối với phương Tây, đặc biệt là đối với các nước Châu Mỹ La Tinh, nơi đang có nhiều tầng lớp tả phái bất mãn muốn đi theo con đường Cuba. Do đó, Mỹ cần phải cương quyết.
21/10/1962 – Kennedy vẫn họp cả ngày với ban tham mưu. Có một lúc ông hỏi tướng tư lệnh bộ chỉ huy không quân chiến thuật: “Ðánh một đợt đầu có xóa sạch hết các hỏa tiễn không?”. Trả lời: “Chỉ xóa bỏ được những hỏa tiễn mà chúng ta biết”. Tổng thống lại hỏi: “Dự báo tổn thất nhân mạng là bao nhiêu, cả các quân nhân lẫn dân sự?”. Trả lời: “Từ 10 đến 20 000”. Tổng thống nghiêng hẳn về biện pháp phong tỏa và cấm vận, thay cho không kích.
Một chuyến bay U2 nữa phát hiện những máy bay oanh kích đang được lắp ráp khẩn trương và thêm những địa điểm dàn trận tên lửa đang được xây cất ở bờ biển phía Bắc Cuba.
Ngoài xã hội báo chí bắt đầu đánh hơi có chuyện bất thường. Họ còn dò la được là Liên Xô đã bố trí các võ khí tấn công chiến lược ở Cuba. Tổng Thống Mỹ triệu tập các chủ nhiệm của hai tờ báo lớn The New York Times và The Washington Post và yêu cầu họ đừng nói gì nhiều về chuyện này, vì tiết lộ thì sẽ làm mất yếu tố bất ngờ trong phản ứng của Mỹ, và khi ấy “tôi không biết người Liên Xô sẽ làm gì”. Hai tờ báo lớn đồng ý.
Mỹ dự liệu ngày hôm sau 22/10 mới cho cuộc khủng hoảng nổ ra công khai.
22-10-1962, ở Washington, Tổng Thống Kennedy đích thân điện đàm với các tổng thống nhiệm kỳ trước, Herbert Hoover (1929-1933), Harry Truman (1945-1953) và Dwight Eisenhower (1953-1961) để báo cáo với các vị về tình hình nghiêm trọng và khẩn trương. Sau đó, ông Kennedy ký quyết định chính thức thành lập Nhóm Hành Ðộng Excomm, nhóm này từ nay sẽ họp thường trực mỗi ngày suốt thời gian khủng hoảng.
5g chiều: Tổng Thống gặp các thủ lãnh lưỡng viện quốc hội để thông báo tình hình. Hóa ra các vị dân cử lại tỏ ra cứng rắn hơn tổng thống, họ đòi oanh kích Cuba, lập trường này có thể phản ảnh tâm lý của dân Mỹ hồi đó, nhưng ông Kennedy cương quyết chủ trương phong tỏa và cấm vận trước.
Cũng vào lúc này, các đặc sứ cao cấp của Mỹ đến gặp các vị nguyên thủ các nước đồng minh để thông báo tình hình. Còn ở Matxcơva, Ðại Sứ Mỹ Kohler đến gặp Thủ Tướng Liên Xô Nikita Khushchev để chuyển giao nội dung bài diễn văn ông Kennedy sắp đọc. Trong thư gửi Thủ Tướng Liên Xô trước khi đọc diễn văn, Kennedy viết: “Tôi thiết tưởng trong thời đại hạt nhân ngày nay, dù Ngài, hay bất cứ ai khác, không một người nào có tinh thần tỉnh táo lành mạnh lại có thể cố tình cố ý dìm thế giới vào một cuộc đại chiến. Ðã thấy rõ như pha lê rằng trong cuộc chiến đó không nước nào có thể thắng, mà chỉ có những hậu quả thảm họa cho toàn thể giới, kể cả cho người gây chiến”.
7g tối: Tổng Thống Kennedy đọc diễn văn truyền thanh và truyền hình toàn quốc. Ông thông báo tình hình, phê bình Thủ Tướng và Ngoại Trưởng Liên Xô đã không nói thật, rồi tuyên bố: “Chúng ta không còn sống trong một thời mà chỉ có khai hỏa thật sự bằng khí giới mới được kể là thách thức nền an ninh của một quốc gia và tạo ra nguy cơ tột cùng. Võ khí hạt nhân có sức công phá lớn và hỏa tiễn đạn đạo thì bay mau đến độ bất cứ một sự gia tăng đáng kể nào về khả năng sử dụng, hoặc bất cứ sự thay đổi đột ngột nào về thế trận đều rất có thể phải coi là một đe dọa thực sự cho hòa bình”.
“Nếu không cần thiết thì chúng ta không vội liều mình trả giá cho một cuộc chiến tranh hạt nhân trên toàn thế giới, bởi dù có chiến thắng thì kết quả cũng chỉ như mùi vị tro tàn trong miệng, nhưng chúng ta cũng không né tránh hiểm nguy bất cứ khi nào phải đối mặt”.
Sau đó Tổng Thống Mỹ công bố các quyết định:
+ Từ nay sẽ cấm vận ngặt nghèo đối với mọi trang thiết bị quân sự tấn công được chở tới Cuba. Mọi loại tàu bè, bất luận từ nước nào hoặc cảng nào đi Cuba, nếu phát hiện có chuyên chở các võ khí tấn công, sẽ bị đẩy lui.
+ Chính sách của Hoa Kỳ là bất kỳ hỏa tiễn hạt nhân nào phóng đi từ Cuba để đánh vào bất cứ nước nào ở Tây Bán Cầu sẽ bị coi là sự tấn công của Liên Xô vào Hoa Kỳ, khiến cho Hoa Kỳ sẽ đáp trả toàn lực vào Liên Bang Xô Viết.
Cuối cùng ông Kennedy kêu gọi Thủ Tướng Khrushchev chấm dứt và bãi bỏ chính sách đặt hỏa tiễn Liên Xô ở Cuba.
Ðang khi Kennedy đọc diễn văn thì Không Quân Mỹ trên khắp thế giới đã được đặt trong tình trạng báo động cấp 3 (Quân Lực Hoa Kỳ có 5 cấp báo động: cấp 5, báo động xanh lam là tình trạng bình thường; cao nhất là cấp 1, báo động trắng, là tình trạng cận kề chiến tranh hạt nhân. Cấp 3, báo động vàng, thì các máy bay của không quân phải sẳn sàng ứng chiến sau 15 phút).
Bài diễn văn chưa đầy 30 phút của Kennedy đặt toàn thế giới trước nguy cơ thế chiến thứ 3. Hiển nhiên Liên Xô không thể tuân hành lệnh cấm vận của Mỹ. Còn Mỹ đã quyết liệt và long trọng ban hành lệnh cấm vận rồi thì cũng không thể lùi lại. Ðụng độ giữa hai siêu cường sẽ xảy ra chỉ trong một vài ngày nữa, vì một đoàn tàu Liên Xô đang vượt Ðại Tây Dương để sang Cuba. Ðúng như Ðại Sứ Mỹ ở Liên Hợp Quốc Adlai Stevenson tuyên bố: “Từ khi Thế Chiến Thứ Hai chấm dứt, chưa bao giờ thế giới đến gần một cuộc chiến tranh hạt nhân như vậy”.
Nhưng vượt ra ngoài mọi tính toán của các giới chính trị và quân sự, tình hình hiểm nghèo này lại mở ra một cánh cửa bất ngờ để Ðức Giáo Hoàng Gioan XXIII bước vào. Thật ra ngài không hề dự tính trước. Ngài cũng bất ngờ như hầu hết mọi người trên thế giới trước cuộc khủng hoảng. Một chuỗi hoàn cảnh khiến cho người có đức tin cảm thấy có bàn tay Thiên Chúa Quan Phòng ….
(còn tiếp)
Nguồn DCCT
